Πριν από 157 χρόνια, στις 13 Ιανουαρίου του 1853, σε ένα υγρό μπουντρούμι, στις φυλακές της Σύρου, πέθανε ένας ανυπότακτος ιδεολόγος. Ήταν ο τελευταίος φιλόσοφος της Ελλάδας. Ήταν ο Θεόφιλος Καΐρης, γεννημένος στην Άνδρο στις 19 Οκτώβρη του 1784.Πέθανε ταπεινωμένος και πικραμένος, μόνος και αβοήθητος. Ιερωμένος, κυβερνήτης Άνδρου, μέλος της Φιλικής Εταιρείας, μαζί με το Σκουφά, τον Τσακάλωφ και τον Ξάνθο, ήταν αυτός που σήκωσε το φλάμπουρο της Επανάστασης του ’21 στην Άνδρο. Ήταν αυτός που εκεί πάνω στις πλαγιές του Ολύμπου, πολέμησε με απαράμιλλο θάρρος, σαν απλός στρατιώτης, αντάμα με τους άλλους ήρωες. Ένας από αυτούς που έφτιαξαν το πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδας και προσφώνησε τον Καποδίστρια, όταν ήρθε να αναλάβει την διακυβέρνηση της χώρας μας. Αυτός που αργότερα, θα έφτιαχνε σχολή ονομαστή στην Άνδρο, κατά τους γνωρίζοντες της εποχής εκείνης, καλύτερη και από τη Μεγάλη του Γένους σχολή, για να σπουδάζουν τα ορφανά των πολεμιστών του ’21. Γνήσιος Έλληνας, ακούραστος, γενναίος, αλτρουιστής, ελεύθερος άνθρωπος και πνεύμα ασυμβίβαστο. Ήταν ο δάσκαλος του Γένους, ένας αδέκαστος σκαπανέας της γνώσης και της προόδου. Όπως γράφει και ο Σπ. Τρικούπης, επρόκειτο για έναν «πατριώτην ενθουσιώντα, χριστοήθους διαγωγής, ακόμπαστον σοφόν, αφιλοκερδέστατον και υπέρ των αλλων μάλλον η υπέρ εαυτού φροντίζοντα».
Εναντιώθηκε στη βασιλεία, γιατί πίστευε ότι ήταν το δεκανίκι παρεμβάσεων στα εσωτερικά μας από τα μεγάλα Ευρωπαϊκά κράτη. Μπολιασμένος με τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης, αρνήθηκε Βασιλικές τιμές και αξιώματα και αντιστάθηκε με όλες του τις δυνάμεις, σ’ αυτούς που επιβουλεύθηκαν την ελευθερία της βούλησής του, όταν τον κατηγόρησαν, ως ιδρυτή καινούργιας θρησκείας. Ούτε μια στιγμή δεν έκανε χρήση της θέσης, του ονόματος και των γνωριμιών του, σε εσωτερικό και εξωτερικό για να ελαφρύνει την θέση του. Ούτε για μια στιγμή δεν σκέφθηκε να ανταλλάξει τις ιδέες του με τη ζωή του. Υπέμεινε καρτερικά όλες τις κακουχίες και τις προσβολές, από τους αδαείς σκοταδιστές, χωρίς ένα παράπονο. Μπορούσε να έχει την καλύτερη θέση, αλλά δεν βολεύτηκε ποτέ, με τα εύκολα, πάντα συνεπής με τις ιδέες του. Τον κατηγόρησαν για ίδρυση νέας θρησκείας, γιατί αντιστάθηκε στον σκοταδισμό και την εμπάθεια, την αγραμματοσύνη και τις αγκυλώσεις, του πολιτικοθρησκευτικού κατεστημένου. Ο ίδιος απάντησε στο δικαστήριο, ότι καμιάς θρησκείας δεν είναι ιδρυτής η προσηλυτιστής, γιατί κάτι τέτοιο μόνο ο Θεός θα το μπορούσε. Και ενώ δύο Νομάρχες είχαν πει διαδοχικά, ότι δεν είχαν κάποιο στοιχείο προσηλυτισμού από την πλευρά του, τον καταδίκασαν ουσιαστικά χωρίς κατηγορία, γιατί δεν είναι κατηγορία το να πιστεύεις στον Θεό, κάθε άλλο μάλιστα.
Στην πραγματικότητα η καταδίκη του Καΐρη σταμάτησε την μορφωτική Επανάσταση, πριν να αρχίσει και μάλλον εκεί στόχευε, αν λάβουμε υπ’ όψη μας και τα δημοσιεύματα της εποχής. Ο Καΐρης ήταν ο ηγέτης πάνω στον οποίο θα ακουμπούσε το νεοσύστατο Ελληνικό κράτος, για να βγει από το σκοτάδι της αγραμματοσύνης και της αμορφωσιάς. Είχε την ευκαιρία η Ελλάδα να ανοίξει καινούργιους δρόμους, και να ξεφύγει από τα δεσμά της σκλαβιάς, στην οποία για τετρακόσια χρόνια μας είχαν οι Τούρκοι καταδικάσει. Όμως δεν καταφέραμε να ξεφύγουμε από την κατάρα της φυλής μας, δεν καταφέραμε να χειραφετηθούμε, να ανεξαρτητοποιηθούμε, να γίνουμε κύριοι της πατρίδας μας, χωρίς προστάτες και κηδεμόνες. Κατάρα από την οποία δεν έχουμε ξεφύγει ακόμη.
Βιβλιογραφία: Πολλά επιστημονικά και φιλοσοφικά συγγράμματα, διαλέξεις, είναι ανέκδοτα. Σήμερα κυκλοφορούν τα εξής:
1) Θ. Καΐρης, Ιστορική και φιλοσοφική μελέτη-Δ. Πασχάλης- ΤΥΠΩΘΗΤΩ
2) Θ. Καΐρης και ο Ελληνικός διαφωτισμός –Κ. Μανδήλας-ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΙ
3) Θ. Καΐρης, Από τη φιλοσοφική ψυχολογία στη Θεοσεβική ηθική- Καζολέα-Ταβουλάρη Παναγιώτα-ΤΥΠΩΘΗΤΩ
4) Θ. Καΐρης, Γνωστική-Στοιχεία φιλοσοφίας, Εισαγωγή- Επιμέλεια- Νικήτας Σινιόγλου-Ευρασία.